Dit project is voortgekomen uit een onderzoek naar denkprocessen in de kunst.
We hebben getracht het creatieve proces van de kunstenaar te beschrijven en een historisch fundament te geven. De behoefte ontstond om voor deze beschrijvingen illustraties te maken. Al snel bleek dat er een nauwe verwantschap bestaat tussen verhalen uit de mythologie en de creatieve processen van kunstenaars. Lees verder
Die relatie onderzoeken we hier bij het maken van deze site. Mythologische verhalen worden in één samenhangend geheel geproduceerd en getoond. Het proces van het tekenen neemt steeds de overhand waardoor het vertellen van de verhalen weggedrukt lijkt te worden, om op een andere plaats weer terug te komen. Tegelijkertijd zijn we getuige van zowel ontstaansprocessen van tekeningen als van interpretaties van oude mythen. Door het proces van het tekenen of schilderen ontstaan er regelmatig nieuwe verhalen, nieuwe mythen.
Zo levert dit project permanent nieuwe ideeën, maar ook nieuwe gegevens op. Om dit proces op gang te houden nodigen we kunstenaars uit bijdragen te leveren. Als zij een verhaal willen verbeelden kunnen zij foto’s van hun werk insturen zodat wij die als een nieuw hoofdstuk een plek kunnen geven binnen het geheel.
Deelnemen kan via onze Facebook-pagina, of via e-mail naar
Nelleke Scharroo of Michael van Hoogenhuyze.
Wil je refereren naar een specifieke locatie op de website,
noteer dan de X en Y waarden (linksonder).
Deze X en Y waarden geven de positie van je cursor weer. Als je een bijdrage wilt leveren of gewoon refereren naar een specifiek punt, kun je dat doen door ze te noteren (en door te geven).
Door een X-waarde bij “Spring naar X” in te vullen kun je daar direct naar springen.
Tekeningen van Nelleke Scharroo
(www.nellekescharroo.nl)
Redactie en ideeën:
Nelleke Scharroo
Michael van Hoogenhuyze, kunsthistoricus
Ontwerp en website:
Studio Eyal & Myrthe (www.eymy.nl)
In het begin was er niets. Maar in dat niets was alles aanwezig, of niet? Als we het ons willen voorstellen kunnen we alleen aan ondoordringbaar zwart denken. Maar in zwart zitten alle pigmenten verborgen, en zwart kan genuanceerd zijn. Het eerste wat doorbreekt is licht, of iets van aarde of een lichaam. Beide verhalen komen voor.
Het zwarte gat van vóór de schepping gaat heel lang door, een periode zonder begin en einde, want er was nog geen tijd. Zijn in dat zwart al fenomenen te herkennen? Zit in het zwart alles opgesloten? Hoe moet dat zwart als bron van alles er uit zien?
Wat kwam er eerst uit die zwarte duisternis?
Is de eerste kleur het rood van vuur?
...Of was de eerste belangrijke gebeurtenis de oerknal?
Kon je die horen?
Er was toch geen lucht? En nog geen tijd?
Een oerknal is op zich al een mythe.
De schepping en de scheppende god zijn eerst hetzelfde. Later komen er wezens, dieren en mensen die uit de schepping voortkomen. Er is een moment dat men over die wereld gaat reflecteren:
Eerst was er zoiets als een oersoep, een geheel zonder individuele delen. Er moet een moment geweest zijn dat dieren ontdekten dat ze de wereld konden beïnvloeden door geluid. Hun uitingen waren bewijzen van hun aanwezigheid, en van de mogelijke splitsing tussen wereld en hun individualiteit. Geluid, expressie, betekenis en zelfs muziek kwamen op die wijze tegelijkertijd tot stand.
Expressie begint als manifestatie van het eigen individu. Uit de expressie groeit de eerste reflectie; in de schepping komen vanzelf commentaren op die schepping. Pas als er gereflecteerd wordt over de schepping is het een volledige schepping. Zoals een kunstwerk pas bestaat als er publiek is en het werk beoordeelt, zo is de schepping pas daar als bewuste mensen commentaar geven op die schepping.
Maar het begint met de ‘oersoep’ het eerste chaotische geluid, de ‘ruis’ van de kosmos en daarboven de eerste kreten van vogels of apen.
In de zomer kun je het elke ochtend meemaken, de slapende natuur, stil, bijna zwijgend, en dan de eerste geluiden van vogels. Die geluiden zwellen aan tot een concert om te verdwijnen als de wereld werkelijk op gang komt. Na de komst van de zon gaat iedereen aan het werk. Men heeft geen tijd meer om naar de wereld te luisteren. De wereld wordt aangepakt en tegelijkertijd een beetje vergeten, tot de volgende ochtend.
De eerste god was de godin van de aarde. Gaia is de godin van de aarde en is tegelijkertijd de aarde zelf. De eerste godin is zo groot als de hele wereld. Dat kan ook niet anders, want verder buiten Gaia was er niets.
Het lijkt een beetje op de situatie dat je mediteert. Alles, de gehele wereld bestaat uit gewaarwordingen, en het lichaam is de zeef voor die gewaarwordingen. Op dat moment bestaat de wereld uit je lichaam. Zo moet Gaia het ervaren hebben.
Maar Gaia doet een nieuwe god ontstaan: Ouranos. Deze God kan niet anders dan op Gaia liggen. Er is geen andere ruimte voorlopig. In een innige omstrengeling liggen ze op elkaar. In die omhelzing ontstaan vele kinderen. Maar omdat Ouranos op Gaia blijft liggen kunnen de kinderen hun moeder niet verlaten.
Gaia zwelt op en houdt het niet meer uit. Ten einde raad vraagt ze aan haar laatste kind, Kronos om Ouranos te castreren, zodat Gaia niet nog een keer zwanger kan worden. Ouranos wordt gecastreerd en wijkt van Gaia. Vanaf die tjd is er ruimte tussen de hemel en de aarde, en kan de wereld ontstaan.
Maar het resultaat is zowel schitterend als gruwelijk: Uit het lid van Ouranos groeit de godin van de liefde, Aphrodite, en uit de bloeddruppels de verschrikkelijk wraakgodinnen. Kronos is belast met een schuld en ontwikkelt zich tot een gevaarlijke rancuneuze god.
Goden van hemel en aarde of Hemel en Aarde zelf?
Gaia en AphroditeWas de eerste god een man of een vrouw? Of iets volkomen anders? Wat zou het verschil kunnen zijn? Volgens de Grieken was er eerst de aarde, Gaia, een godin, en kwam later Ouranos, een mannelijke god. Vanuit de gedachte dat de oergod vrouwelijk is worden de godin van de aarde en de godin van de liefde tot één persoon samengevoegd. Gaia en Aphrodite (Venus) en zelfs Artemis (Diana) waren één en dezelfde. |
Geboorte van Aphrodite. De godin van de liefde werd geboren uit het schuim van de zee. Het vloeibare en golvende van het water is verwant aan organische vormen. Logisch dat de godin van de liefde alleen maar op die manier kon ontstaan. De schaduwzijde is wel dat haar geboorte ook het gevolg is van een verminking. De castratie van Ouranos door zijn zoon Kronos maakt dat de schepping van het begin af aan ook gekleurd is door geweld.
De wereld lijkt opgebouwd te zijn volgens twee vormentalen. Naast de organische vormen van levende wezens is er de kristallijne wereld. Beuys maakte ook een vergelijkbaar onderscheid tussen plastisch en kristallijn. Soms lijken deze twee talen met elkaar te botsen.
Lilith is een geest uit de mythische wereld van het boek Genesis. Zij wordt daar niet in vermeld. Maar in het verhaal van Lilith is zij de vrouw die geschapen was vóór Eva. Lilith was een opstandige vrouw die zich niet liet overheersen. Ze is verstoten en wordt een geest. Daarna kwam de volgzame Eva. Maar Lilith is er nog steeds. Als nachtspook of als symbool van de zinnelijke begeerte.
De ambachtsman onder de goden was Hephaistos. Hij was de smid die zowel kunstenaar was als technicus. Hij kon beelden maken maar ook robots. Om tot deze prestaties te komen moest hij het gevaarlijke, alles verzengende vuur de baas blijven. Een vernietigende kracht in de wereld wordt hier getemd en gebruikt voor een duidelijk doel.
De goden hielden het vuur weg van de mensen. Het betekende dat mensen geen voorwerpen konden maken, niet in staat waren tot schepping en hun voedsel rauw moesten eten. Mensen waren geen mensen maar dieren. Prometheus was de mensen goed gezind. Hij stal het vuur en gaf het aan de mensen. Toen was cultuur mogelijk en konden de mensen echt mens worden.
Prometheus werd gruwelijk gestraft voor zijn diefstal van het vuur. Hij lag vastgeketend op een rots in de Kaukasus. Iedere dag kwam een adelaar om zijn lever uit te eten. De volgende dag groeide die lever weer aan en gebeurde hetzelfde. Uiteindelijk zou hij bevrijd worden door Heracles.
Twee ambachten zijn het meest verwant aan het scheppen van de goden. Potten bakken en smeden geschieden allebei met behulp van het vuur. In het pottenbakken gaat het zachte en kneedbare van de aarde over in harde keramiek. Prometheus gebruikte klei om mensen te maken in navolging van Zeus. De pottenbakker is een van de ambachtslieden die met zijn creaties in het voetspoor van Prometheus en Zeus, het spoor van de goden treedt.
De verhouding tussen goden en mensen is altijd een lastige geweest. De goden hadden behoefte aan de mensen. Mensen die offeren en de goden vereren. Er moest iemand zijn om ze te bewonderen en te benijden. Zo’n schepping was een groot kunstwerk. Daarvoor heb je mensen nodig, een publiek om het kunstwerk te bewonderen. Bovendien kunnen ze helpen om de orde te handhaven, bijvoorbeeld door hinderlijke monsters te doden. Maar mensen kunnen de schepping ook steeds meer begrijpen. Een publiek kan ook kritisch en onderzoekend zijn. En wat gebeurt er als die mensen zelf dingen gaan maken? De goden hadden er dan ook behoefte aan om mensen ook te dwarsbomen. Hun grootste vondst was de schepping van Pandora. Een vrouw met alle goede eigenschappen die een mens zich maar zou wensen. Talentvol, scherpzinnig, mooi, verleidelijk, wat je maar wilt. Tegelijkertijd zou zij de aanstichter zijn van alle kwalen die de mensheid maar kon treffen. En zo zou de mens nooit volmaakt gelukkig kunnen zijn en altijd genoodzaakt zijn om de goden te benijden. De scheppingen van de mensen zouden ook altijd tegelijkertijd evenveel kwalen als zegeningen brengen.
Pandora begeeft zich onder mensen. Als een perfect ontwerp bemiddelt ze tussen de mensen om hun vernietigende krachten aan te praten. De stewardess als ideale vrouw zal verkoopster blijken te zijn van bommenwerpers en projectielen...
De strijd tussen Apollo en Dionysus keert in de kunst steeds weer terug. Is de mens creatief vanuit extase, reagerend op het moment, zoals in de verering voor Dionysus wordt aangeprezen, of is de mens pas scheppend als hij ordent en de regels kent en weet toe te passen? Gaat het in de kunst om orde en schoonheid of om expressie?
Apollo en het orakel van DelphiApollo versloeg de Python een monster uit de aarde, kind van Gaia. Op de plek waar de Python werd verslagen kwam een orakel. Een priesteres zat op een drievoet boven een spleet in de aarde. Uit die spleet kwamen vulkanische dampen. Bedwelmd door de dampen raakte de priesteres in trance en daarmee in een toestand om te kunnen voorspellen. Is dat de toestand en de positie van de kunstenaar? |
De idealen van de mens zijn in tweeën te delen. Enerzijds is er de behoefte aan overzicht en orde. Genieten van de schoonheid van het geometrische. Het is het terrein van de god Apollo. Anderzijds is er het zoeken naar vervoering en extase. Daarvoor is de god Dionysus de grote inspiratiebron. Dionysus roept op tot het feest, het vieren van het moment. Maar het kan uitlopen op chaos en geweld. Uiteindelijk zal Apollo weer ingrijpen om de orde te herstellen.
De HydraDe oudste wezens op aarde waren monsters, sterk verbonden met de aarde, met Gaia dus. Wanstaltig, chaotisch, onbeschrijflijk en weerzinwekkend vormen ze een voortdurende bedreiging van de orde die Zeus, een wezen van vele generaties later, had gevestigd. Met veel moeite trouwens. De hele schepping is een strijd tussen orde en chaos. De mensen moeten vaak helpen om die orde te handhaven, door de strijd met monsters aan te gaan. De Hydra was er zo een. Een monster met talloze koppen, met muilen waar giftige dampen uit kwamen. Als je een kop had afgeslagen kwamen er meer voor terug. Hercules wist de Hydra te verslaan. Met hulp, dat wel. Iemand anders moest bij elk afgehakt hoofd de wond dichtschroeien zodat er geen koppen meer uit groeiden. Hercules was een van die mensen die de aarde bevrijdde van een aantal monsters. Later zal hij als beloning tot god worden verheven. |
Athene wilde leren spelen op de panfluit. Maar in de spiegeling van een vijver zag ze wat een lelijk gezicht ze moest trekken om een melodie uit een panfluit te halen. Geschrokken wierp ze de fluit weg. Marsyas, de satyr, greep de fluit, niet beseffend dat deze vervloekt was. In zijn overmoed dacht hij dat zijn muziek beter was dan die van Apollo. Na een verloren strijd met deze god werd hij voor zijn verlies vreselijk gestraft. Hij werd levend gevild.
De god Pan is een woeste bosgod met bokkenpoten. Op een dag werd hij verliefd op een nimf. Haar naam is Syrinx. Hij kreeg haar te pakken en wilde zich aan haar vergrijpen. Syrinx riep de hulp van Aphrodite in, die haar veranderde in een bos riet. Pan maakte van het riet een fluit, een panfluit. Deze muziek zou nog een paar keer de inzet zijn van een wedstrijd. De woeste natuurmuziek van Pan en de verheven klanken van Apollo tegenover elkaar.
Orpheus is in de mythologie een van de grootste kunstenaars. Zijn muziek temde de wilde dieren en ontroerde ieder mens en elke god. Toen zijn geliefde Euridice stierf door een slangenbeet kon hij zingend en spelend afdalen in de onderwereld en haar terughalen. Er was alleen een voorwaarde aan verbonden: hij mocht niet omkijken. Maar Orpheus, de beste muzikant die ooit geleefd heeft, vertrouwde zijn oren niet en wilde kijken of Euridice inderdaad achter hem liep. Toen hij zich omdraaide was het te laat.
Een nieuw begin, maar nu is de tekening belangrijker dan het verhaal. Er groeit een decoratief patroon. Dat patroon lijkt bijna kunst te worden, maar kan dat niet zijn. Het zou ontaarden in een stijl, een automatisme. Hierna volgt een poging om aan de verleiding van het decoratieve te ontkomen en een basis te leggen voor nieuwe verhalen.
Pygmalion is de naam van een beeldhouwer die de droom van iedere kunstenaar werkelijk heeft mee gmaakt. Als je een werk maakt is het de bedoeling dat er daardoor een nieuwe werkelijkheid tot stand komt. Maar in de praktijk is die nieuwe werkelijkheid slechts een illusie. Pygmalion maakte een ivoren beeld van een vrouw. Aphrodite liet het beeld veranderen in een levend mens.
In de bloeitijd van de Griekse kunst was het grote ideaal bij de schilders om een volmaakte illusie op te roepen van een andere werkelijkheid, een wereld die daar niet was. Het verhaal van de wedstrijd tussen Zeuxis en Parhasios. Zeuxis schilderde druiventrossen, en wel zo realistisch dat de vogels er op af kwamen. Parhasios wist het beter. Hij wist dat het opwekken van illusie een soort bedrog is. En bij bedriegen moet je ervoor zorgen dat het slachtoffer zichzelf overschat en zijn tegenstander onderschat. Zo gaat dat ook in de kunst als je de toeschouwer voor de gek wil houden. Parhasios schilderde een gordijn vóór het paneel. Zeuxis die al dacht dat ie gewonnen had, trachtte het gordijn opzij te schuiven en had te laat door dat hij bedrogen was. Er was geen gordijn, alleen maar een schilderij. Later zou het gordijn vóór het schilderij een goede omschrijving opleveren voor de schilderijen van Rothko.
In het Symposium van Plato kunnen we meemaken hoe mensen ter plekke nieuwe mythische verhalen verzinnen en vertellen. De mythologie is niet een vaststaande verzameling verhalen, maar het is een manier van denken. Het is vertellend denkend waarbij het verhaal zichzelf vertelt en antwoorden geeft op vragen die gesteld zijn door zowel verteller als toehoorder.
Het Symposium past helemaal binnen deze denkmethode omdat de vragen gaan over een fundamentele vragen naar belang en oorsprong van de liefde.
Het symposium, gastmaal, van Plato.
Alcibiades komt binnen met een groep vrienden
Om de verhalen te onthouden moet men ze vertellen, verbeelden of spelen. De verhalen moeten een overdraagbare vorm krijgen. Daarvoor zijn kunstvormen nodig. Die kunsten worden mogelijk door de inspiratie van de Negen Muzen. De Muzen zijn de dochters van het geheugen: Mnemosyne een oude godin, die een noodzakelijke schakel is in de schepping. De schepping bestaat pas als men die schepping kan beschouwen. Die beschouwing moet een vorm krijgen en die vorm moeten we onthouden. Mythen geven de beschouwing van de wereld een vorm van een ontstaansverhaal. De dochters van het geheugen helpen ons om een vorm te vinden voor het verhaal waardoor we het verhaal kunnen onthouden. Dankzij de Muzen krijgen we inspiratie, komen we in het juiste ritme, vinden we de woorden of krijgen de passende emotie. Zij helpen ons het verhaal van de schepping te onthouden. De Muzen vormen de verbinding tussen de inhoud van het verhaal en de praktijk van het verhalen vertellen.
In de negentiende eeuw voltrekt zich in de kunst een verandering. Mythologische onderwerpen blijven een rol spelen, maar er worden ook ander verhalen verbeeld. In sommige van die verhalen wordt de kunstenaar zelf een held. Zijn muze is niet meer een Griekse godin, maar een nabij model. Vanaf die tijd zal het model een belangrijke rol gaan spelen.
De dreiging van de techniek en de angst voor het griezelige onbekende in de RomantiekLucianus schreef in de Romeinse tijd al het verhaal van de tovenaarsleerling. Goethe schreef er een gedicht over en Walt Disney verfilmde de muzikale interpretatie van Dukas tot een tekenfilm met Mickey Mouse. Het is het verhaal van de techniek die de mens bedreigt. In de Romantiek voelde men die dreiging al. Eerst was het nog niet duidelijk waar die vandaan kwam. Waren het dromen over de schaduwzijde van de eigen persoon? Of was het de onverenigbaarheid van mens en machine? In ieder geval groeiden er een nieuwe werkelijkheid die als tegenstrijdig en bedreigend werd ervaren. Het werd de basis van het griezelverhaal en de science fiction. |
Een van de kunstenaars die de poëzie van de techniek, zowel in het succes als in het falen ervan, wist te beschrijven is Dick Raaijmakers geweest. Dankzij zijn werk en denken kunnen we leren ons met de techniek te verzoenen en tegelijk de voorgespiegelde utopieën van de techniek te relativeren.
Deze tekening of tekeningenreeks is niet alleen een doorlopend verhaal. Men kan deze tekeningen ook bekijken als een wandeling. De doelloze wandeling, gewoon om te genieten van de wereld en in het bijzonder van de natuur, is een uitvinding van de Romantiek in de tweede helft van de achttiende eeuw. Het kunnen wandelen en volgen van de eigen toevallige interesse is daarmee een bijzondere cultuuruiting. De wereld is eindeloos groot, onze kennis is beperkt en voortdurend doen we nieuwe ontdekkingen.
Een van de eerste schrijvers die de betekenis van de wandeling aan de orde stelde is de filosoof Jean-Jacques Rousseau (1712 - 1778) geweest.
 |
 |
 |
Shiva |
Vishnu |
Brahma |
Er ontstaan botsende kleuren, lichtconstellaties, vormen van energie. Die vormen patronen. Dat patroon is wellicht de harmonie der sferen. Uit de chaos groeit door de botsing van deze fenomenen een wereld met een zekere orde. Die orde zal ooit later ook de orde in de kunst leveren.
De harmonie der sferen, de eerste ordening, of de achtergrondruis van de ‘oersoep’. In die ruis die achtergrond wordt treden incidenten op, kreten van dieren, die ontdekken dat ze hun omgeving kunnen beïnvloeden en waarnemen door uitingen van expressie. Het begin van bewust leven op aarde.
Vaak wordt er verondersteld dat al het leven ontstaan is in water. Dan is niet de aarde een bron van alles, maar juist de zee. De geboorte van Aphrodite uit de zee, waarin het lid van Ouranos was gevallen lijkt een beschrijving van die gedachte te zijn.
Het bloed dat vrij kwam bij de verwonding van Ouranos kont in de zee te recht, en stolt tot bloedkoraal. Vloeibaar wordt gestructureerd en kristallijn.
Schelpen worden, druppels worden ogen...
...ogen worden druppels, worden kwallen...
...kwallen worden mannelijke vormen, gaan zichzelf bevruchten...
...de groei van planten, de wereld zal bewoonbaar worden...
Ogen, neuzen, oren, monden... waarneming en communicatie worden mogelijk. De mens en de cultuur worden mogelijk, een nieuw begin...
Dansen wordt extase, wordt razernij, wordt strijd...
De mensen gedwongen in het gareel, een mathematische orde.
De razernij van een orgie verandert langzaam in liefde en genegenheid.
Toen de mensen zich eenmaal hadden gevestigd op aarde gingen de goden zich mengen met de mensen. De verwarrende en dubbelzinnige situaties die hierdoor ontstonden kan men het beste terugvinden in het verhaal over Leda. Leda was koningin van Sparta, getrouwd met Tyndareos. Zeus was verliefd op haar en hij had in de gedaante van een zwaan gemeenschap met haar. Diezelfde avond nog had Leda gemeenschap met Tyndareos. Als gevolg van deze gebeurtenissen werden vier kinderen geboren. Volgens sommige verhalen kwamen ze uit een ei: Klytaimnestra, de latere vrouw van Agamemnon en Helena de mooiste vrouw die er op aarde had bestaan, en de tweeling Castor en Polydeukes. Wie er kinderen waren van Zeus en wie van Tyndareos is nooit helemaal duidelijk. Het is van Castor en Polydeukes ook niet duidelijk of ze onsterfelijk waren of niet.
De eerste kinderen van Gaia en Ouranos waren gedrochten. In ieder geval de Cyclopen (reuzen met één oog) en de Honderdarmigen (Reuzen met honderd armen). Langzaam aan zullen de goden steeds meer volmaakte wezens worden.
In de wanorde ontstaat de roep om een heerser...
De orde die tot stand komt schept de voorwaarde voor mechanisch denken en industrie...
Pan was verliefd op een nimf, Syrinx. Hij probeerde haar te belagen. Toen zij eenmaal vastgegrepen werd door Pan riep ze om hulp. Aphrodite veranderde haar in riet. Pan maakte van het riet een fluit, de panfluit. Hij was zo enthousiast over zijn eigen spel dat hij dacht Apollo te kunnen overtreffen met zijn spel.
Uit de chaotische vormen en vlekken ontstaan mensfiguren.
In de kunst gaan mensfiguren een hoofdmotief worden. Al of niet gestileerde vrouwenfiguren.
Het tonen van de mens is altijd een strijd tussen verhullen volgens de heersende conventies of juist onthullen, tonen. Naakt en onbedekt of gekleed en zelfs verborgen.
Er ontstaat een kunstwereld. Duidelijk is dat gedurende de Romantiek. De motieven uit de realiteit gaan in die kunstwereld een eigen leven leiden. Het model komt het museum in. Geen portretten meer van personen, bedoeld voor familieleden in paleizen, maar modellen in de museumzaal, zichtbaar voor een anoniem publiek. De museumzaal zal uiteindelijk een witte neutrale ruimte worden.
Terwijl vrouwelijke modellen in de meerderheid zijn en steeds verder gestileerd worden, blijven mannen meestal hetzelfde, met als ideaal een ‘klassieke’ gespierde figuur.
Het verhaal van de tovenaarsleerling. Dit verhaal is verbeeld door Walt Disney in zijn film Fantasia. Micky Mouse is de luie leerling van een tovenaar. Hij probeert een toverspreuk waarna een bezem een bad gaat vullen. Maar hij stopt niet. De leerling dreigt te verdrinken. Walt Disney was geïnspireerd door de componist Paul Dukas. Dukas maakte gebruik van een gedicht van Goethe. Goethe heeft het verhaal van de klassieke schrijver Lucianus. Hij lokaliseert het gebeuren in Egypte. Het is een oeroud verhaal over magie maar is ook een waarschuwing voor de gevaren van technische ‘vooruitgang’.
Negen zeemeerminnen
Het verhaal van Orpheus is een belangrijke mythe over de ideale musicus. Het is dan ook begrijpelijk dat Orpheus zo’n veel voorkomend thema is in de opera. De eerste belangrijke opera in de Europese geschiedenis handelde over Orpheus. De componist was Claudio Monteverdi (1567 - 1643).